JOHN LOCKE (1632 – 1704)

Nhà triết học, nhà hoạt động chính trị người Anh

John Locke là nhà giáo dục vĩ đại trên một số phương diện. Theo cảm nhận trực quan, Locke là nhà thực nghiệm và chuyên gia nghiên cứu giáo dục. Sự mô tả sơ lược này gắn liền với nền tảng giáo dục, lý thuyết tri thức, những lời khuyên của ông tới các bậc cha mẹ trong việc nuôi dạy con cái, và những ưu tiên giáo dục thể hiện qua các chương trình cụ thể. Tuy nhiên, Locke cũng có những đóng góp đáng kể cho tri thức loài người trên một số lĩnh vực như thần học, kinh tế học, y học và khoa học, đặc biệt là triết học chính trị. Hai đóng góp nổi bật của Locke cùng lúc đã tạo cho ông hình ảnh tôn kính dài lâu của nhà giáo dục có đóng góp lớn nhất trong lịch sử nước Anh. Nathan Tarcov đã nhận xét: “Các triết gia có thể nổi lên ở cả hai lĩnh vực là lý thuyết giáo dục và lý thuyết chính trị kể từ khi cả hai luồng tư tưởng này xuất phát từ cùng một nguồn, tác phẩm Nền cộng hòa (Republic) của Plato”.

Nước Anh thế kỉ XVII

Vào thế kỉ XVII nước Anh đã trải qua 2 cuộc cách mạng. Cuộc cách mạng đầu tiên nổ ra năm 1649, kết thúc nhiều năm nội chiến với đỉnh điểm là án tử hình vua Charles đệ Nhất của dòng dõi Stuart, và việc thành lập khối thịnh vượng chung, mà sau này vào năm 1653 được thay thế bởi chế độ bảo hộ dưới quyền cai trị của Oliver Cromwell. Năm 1660, chế độ quân chủ được khôi phục dưới thời vua Charles đệ Nhị, và khi ông mất năm 1685, ngai vàng đã được truyền lại cho James – em trai của ông. Tuy nhiên, một lần nữa các điều khoản của Nghị viện và Nhà thờ đạo Tin Lành lại trong tình trạng bị đe dọa. Tiếp theo cuộc phản kháng chống lại chế độ quân chủ dưới thời Stuart, năm 1688 cuộc cách mạng thứ hai bùng nổ, nhân lúc này, vua James đệ Nhị đã bỏ chạy sang Pháp, vì thế đã tránh được kết cục như cha của ông ta. Ngai vàng sau đó được kế vị bởi con gái lớn của vua James là Mary cùng với chồng, hoàng tử William dòng họ Orange.

Những sự kiện này chắc chắn đã tác động lớn đối với cuộc sống của rất nhiều người, nếu chưa muốn nói là tất cả, đặc biệt là những người dân sinh sống tại Anh, Ireland, Scotland và xứ Wales trong suốt thế kỉ XVII. Những sự kiện này là phần không thể thiếu để hiểu tường tận cuộc sống và sự nghiệp của John Locke – vừa là quan sát viên sắc bén, đôi khi vừa là người tham dự trực tiếp vào các cuộc tranh luận về chính trị, hiến pháp, tôn giáo, kinh tế và giáo dục trong những giai đoạn quan trọng này. Ông thực sự có mối liên hệ mật thiết với một trong những chính trị gia lỗi lạc của thời đại, Anthoni Ashley Cooper, bá tước đầu tiên nhà Shaftesbury.

Năm 1638, Locke nhận thấy việc dời sang Hà Lan là ý kiến sáng suốt, cho dù tình trạng sức khỏe cũng như chính trị của ông không được sáng sủa lắm. Năm 1688, ông quay trở lại Anh với tư cách là người ủng hộ cho chế độ mới và ông thực sự đã nhận được sự ưu ái của hoàng tử William dòng họ Orange khi muốn cất nhắc ông vào vị trí sứ giả tại vùng công quốc Brandenburg, nhưng ông đã khước từ vị trí này. Tuy nhiên sau đó ông đã được bổ nhiệm vào những vị trí quan trọng trong Chính phủ như: Ủy viên hội đồng phúc thẩm và thành viên của Hội đồng thương mại mới. Những năm 1690 được đánh dấu bằng nhiều sự kiện quan trọng không chỉ ở những hoạt động chính trị của Locke mà còn chính là thời điểm ông xuất bản những tác phẩm lớn ông đã dày công chuẩn bị từ nhiều năm. Những tác phẩm này gồm có Lá thư về lòng khoan dung (Letter Concerning Toleration) (1689), Luận về sự hiểu biết của con người (An essay concerning human understanding) (1690), Hai chuyên luận về Nhà nước (Two treaties of Government) (1690), và cuốn Một số tư tưởng giáo dục (Some thoghts concerning education) (sau đây gọi là Tư tưởng giáo dục), xuất bản lần thứ nhất năm 1693 – chính cuốn sách này đã khiến tên tuổi ông được biết tới như một nhà giáo dục.

Vài nét về tiểu sử

John Locke sinh ngày 29 tháng 8 năm 1632 tại Wrington, một làng nhỏ ở Somerset, phía Tây Nam nước Anh. Cha của ông, cũng tên là John, là một chủ đất nhỏ hành nghề luật sư, ủng hộ Quốc hội Anh chống lại vua Charles đệ Nhất và giữ cương vị Trung úy trong quân đội nghị viện trong suốt thời kì nội chiến Anh. Mẹ ông, bà Agnes – con gái của người thợ thuộc da tên Edmund keene – hơn cha ông khoảng 10 tuổi và hạ sinh cậu con trai đầu lòng John khi bước vào tuổi 35. Có vẻ như rằng cha của Locke là một người rất khắc nghiệt (ông ta luôn ủng hộ việc dùng đòn roi để trừng phạt những người đàn bà không chồng mà có con), ông không bao giờ cho rằng việc nuông chiều cậu con trai của mình là điều tốt, mà luôn luôn tạo trong con nỗi kính sợ cha và luôn giữ khoảng cách với cậu. Chúng ta cũng không biết khi còn bé Locke có hiểu được ích lợi của chế độ nuôi dạy hà khắc này hay không. Nhưng một điều chắc chắn rằng khi lớn lên, ông cũng khuyên các bậc cha mẹ nên nuôi dạy trẻ theo cách tương tự: “Bởi vì sự dễ dãi và nuông chiều không hề tốt cho bọn trẻ: ý muốn được phán xét người khác của chúng khiến chúng ta cần phải hãm chúng lại và thực hiện các hình thức kỉ luật cần thiết”. Một người khi còn bé không có thói quen tham khảo nguyện vọng của mình với người khác, thì đến một lúc nào đó khi cần tới, anh ta sẽ rất ít khi lắng nghe hoặc đưa ra ý kiến riêng của mình”.