Vào đầu thế kỷ 20, làn sóng Duy Tân từ Nhật Bản tràn sang nước ta qua các tân thư của các nhà cải lương Trung Quốc như Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu. Một sĩ phu yêu nước ở trong thế bế tắc sau khi ngọn lửa Cần Vương kháng chiến cuối cùng ở Vũ Quang do Phan Đình Phùng lãnh đạo đã bị dẹp tắt (1896), như người đang ốm nặng tìm ra y dược, bàng hoàng tỉnh giấc. Nếu Nhật Bản, một nước nhỏ bằng Việt Nam, sau khoảng mấy mươi năm canh tân kể từ thời Minh Trị (1868) đã tiến được lên hàng cường quốc chẳng thua kém gì các nước Tây phương, thì há nước ta lại không canh tân được sao? Sau đó họ thành lập Duy Tân Hội (1904), và đi đầu phong trào Đông độ, gởi thanh niên vượt biển sang Nhật Bản học. Phong trào này về sau chúng ta thường gọi là phong trào Đông du (1905 - 1909).
Tiêu biểu cho nhóm sĩ phu này là Phan Bội Châu, nhà nho yêu nước đã dấn thân vào gian ra khổ trong gần bốn mươi năm trường cho đến khi từ trần (1940) trong căn nhà đìu hiu ở Bến Ngự, nơi Cụ Phan bị giam lỏng mười lăm năm cuối cùng. Khi còn sinh tiền, đặc biệt trong những năm còn phong trào Đông du, cụ Phan trong các trước tác của mình thường nhắc đến công cuộc canh tân của Nhật Bản và các nhà lãnh đạo đã đưa nước Nhật trở nên phú cường. Tuy nhiên vì phải bôn ba cho phong trào, Cụ không có thời giờ tìm hiểu sâu về lịch sử, chính trị, và văn hóa của nước Nhật Bản. Thậm chí Cụ cũng không có dịp học tiếng Nhật, điều này Cụ có nhắc lại trong Ngục trung thư. Bởi thế, những kiến thức của Cụ về Nhật thường là những kiến thức tản mạn, rời rạc, mà Cụ đã tiếp thu qua sách báo chữ Hán, một số xuất bản từ Trung Quốc, một số phát hành tại Nhật Bản sau khi Lương Khải Siêu đã dời địa bàn hoạt động sang Nhật do kết quả của chính biến Mậu Tuất (1898). Cũng nên nhớ rằng chính Lương là một trong những người Cụ Phan tìm đến gặp trong những ngày đầu đặt chân đến Nhật. Qua nhiều năm trường đọc sách của Lương trước khi rời Việt Nam, Cụ Phan xem Lương như người quen biết từ lâu. Trong bức thư viết xin ra mắt gởi cho Lương, Cụ viết: "Lạc địa nhất thinh khốc, tức dĩ tương tri, độc thư thập niên nhãn, toại thành thông gia" (Ra đời khóc một tiếng đã là tương tri; sách vở đọc mười năm, trở nên thông gia).
Tiêu biểu cho nhóm sĩ phu này là Phan Bội Châu, nhà nho yêu nước đã dấn thân vào gian ra khổ trong gần bốn mươi năm trường cho đến khi từ trần (1940) trong căn nhà đìu hiu ở Bến Ngự, nơi Cụ Phan bị giam lỏng mười lăm năm cuối cùng. Khi còn sinh tiền, đặc biệt trong những năm còn phong trào Đông du, cụ Phan trong các trước tác của mình thường nhắc đến công cuộc canh tân của Nhật Bản và các nhà lãnh đạo đã đưa nước Nhật trở nên phú cường. Tuy nhiên vì phải bôn ba cho phong trào, Cụ không có thời giờ tìm hiểu sâu về lịch sử, chính trị, và văn hóa của nước Nhật Bản. Thậm chí Cụ cũng không có dịp học tiếng Nhật, điều này Cụ có nhắc lại trong Ngục trung thư. Bởi thế, những kiến thức của Cụ về Nhật thường là những kiến thức tản mạn, rời rạc, mà Cụ đã tiếp thu qua sách báo chữ Hán, một số xuất bản từ Trung Quốc, một số phát hành tại Nhật Bản sau khi Lương Khải Siêu đã dời địa bàn hoạt động sang Nhật do kết quả của chính biến Mậu Tuất (1898). Cũng nên nhớ rằng chính Lương là một trong những người Cụ Phan tìm đến gặp trong những ngày đầu đặt chân đến Nhật. Qua nhiều năm trường đọc sách của Lương trước khi rời Việt Nam, Cụ Phan xem Lương như người quen biết từ lâu. Trong bức thư viết xin ra mắt gởi cho Lương, Cụ viết: "Lạc địa nhất thinh khốc, tức dĩ tương tri, độc thư thập niên nhãn, toại thành thông gia" (Ra đời khóc một tiếng đã là tương tri; sách vở đọc mười năm, trở nên thông gia).
